TÜİK Raporu: Türkiye'de Gelir Dağılımında Değişim! Yüzde 20'lik Üst Grup Gelir Payını Artırdı
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2023 yılına ait “Gelir Dağılımı İstatistikleri” bültenine göre, ülkede en yüksek gelire sahip olan yüzde 20’lik grup, toplam gelirden aldığı payı bir önceki yıla göre 1,8 puan artırarak yüzde 49,8’e çıkardı. Aynı dönemde en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı pay ise 0,1 puan azalarak yüzde 5,9’a geriledi. Üniversite mezunlarının en fazla iş geliri elde ettiği belirlenirken, en düşük fert geliri Van, Muş, Bitlis, Hakkari illerinde görüldü.
Gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçen Gini katsayısı, 2023’te bir önceki yıla göre 0,018 puan artışla 0,433 olarak tahmin edildi. Türkiye genelinde yıllık ortalama hane halkı kullanılabilir geliri, bir önceki yıla göre yüzde 70,7 artışla 167 bin 983 liraya yükseldi. Aynı dönemde yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri yüzde 72,3 artarak 83 bin 808 liraya çıktı.
Yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirlerinde en yüksek artışı yaşayan tek kişilik hane halkları, 2022’ye göre 37 bin 522 lira artarak 100 bin 76 liraya ulaştı. Birden fazla kişiden oluşan hane halklarının geliri 99 bin 916 lira, tek çekirdek aileden oluşan hane halklarının geliri ise 85 bin 758 lira olarak belirlendi. En düşük yıllık ortalama eşdeğer kullanılabilir hane halkı fert gelirine sahip olanlar, 66 bin 1 lirayla en az bir çekirdek aile ve diğer kişilerden oluşan hane halkları oldu.
Toplam gelir içinde en yüksek payı, yüzde 48,5 ile bir önceki yıla göre 2,3 puan artan maaş ve ücret geliri aldı. Müteşebbis geliri yüzde 22,1 ile ikinci sırada yer alırken, yüzde 17,6 ile sosyal transfer geliri üçüncü sırayı oluşturdu. Tarım gelirinin müteşebbis geliri içindeki payı yüzde 20,5 olurken, emekli ve dul-yetim aylıklarının sosyal transferler içindeki payı yüzde 88,4 olarak gerçekleşti. En yüksek yıllık ortalama esas iş geliri 157 bin 851 lira ile yükseköğretim mezunları arasında görüldü.
Eğitim seviyelerine göre yıllık ortalama esas iş gelirleri şu şekildedir:
- Yükseköğretim mezunları: 157 bin 851 lira
- Lise ve dengi okul mezunları: 114 bin 374 lira
- Lise altı eğitimliler: 89 bin 12 lira
- Bir okul bitirmeyenler: 63 bin 425 lira
- Okuryazar olmayan fertler: 45 bin 637 lira
Esas iş gelirleri sektörel olarak incelendiğinde, en yüksek yıllık ortalama gelirin 121 bin 13 lirayla hizmet sektöründe, en düşük yıllık ortalama gelirin ise 92 bin 632 lirayla tarım sektöründe elde edildiği görüldü. Tarım sektöründe yıllık ortalama esas iş gelirinde en yüksek artış yüzde 100,9 ile gerçekleşirken, bu sektörü yüzde 86,7 ile sanayi sektörü izledi. Hizmet sektöründe artış yüzde 83,2, inşaat sektöründe ise yüzde 74,3 olarak kaydedildi.
Yıllık ortalama esas iş gelirleri, işverenlerde 408 bin 174 lira, kendi hesabına çalışanlarda 115 bin 622 lira, ücretli maaşlılarda 102 bin 821 lira ve yevmiyelilerde 53 bin 334 lira olarak hesaplandı. Bu dönemde en yüksek artış yüzde 108,1 ile yevmiyelilerde, en düşük artış ise yüzde 80,7 ile ücretli maaşlılarda oldu.
Türkiye’de 2023 yılında yaşanan deprem nedeniyle TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) bölgesinde alan çalışması yapılamadı. Bu nedenle İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ayrımında verilen bölgesel sonuçlar 25 bölgeyi kapsadı.
Yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri, İBBS 2. Düzey bölgeleri itibarıyla en yüksek olduğu bölge 114 bin 634 lirayla İstanbul oldu. İstanbul’u, 108 bin 36 lirayla Ankara bölgesi ve 101 bin 372 lirayla Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli bölgesi izledi. En düşük yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert geliri ise 39 bin 173 lirayla Van, Muş, Bitlis, Hakkari bölgesinde gerçekleşti.
P80/P20 oranı, “toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği payın en düşük gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği paya bölünmesiyle” hesaplanan bir gösterge olup, 7,9’dan 8,4’e yükseldi. Bu oranın en düşük olduğu İBBS 2. Düzey bölgesi 5,3 ile Zonguldak, Karabük ve Bartın oldu. Bu bölgeleri 5,4 ile Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova ve 5,5 ile Van, Muş, Bitlis ve Hakkari bölgeleri izledi. En yüksek oranın görüldüğü İBBS 2. Düzey bölgeleri ise 9,4 ile Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan, 8,4 ile İstanbul ve Ankara olarak kaydedildi.
Eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirine göre sıralı yüzde 10’luk gelir grupları itibarıyla fertlerin bir önceki yıla göre yüzdelik geçişleri incelendiğinde, bir önceki yılda birinci yüzde 10’luk grupta olan fertlerin geçen yıl yüzde 49,2’sinin, son yüzde 10’luk grupta olan fertlerin ise yüzde 66,5’inin gelir grubu değişmedi. Ayrıca 2022’de birinci yüzde 10’luk grupta olan fertlerin yüzde 29,9’unun 2023’te gelir grubu birden fazla yükseldi. Son yüzde 10’luk grupta olan fertlerin ise yüzde 13,1’inin gelir grubu birden fazla düştü.
Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması panel verilerine göre, 2022’de işsiz olan fertlerin yüzde 42,4’ü geçen yıl çalışmaya başladı. 2022’de “çalışan” olarak belirlenen fertlerin 2023’te yüzde 90,5’i çalışma hayatına devam etti. Bir önceki yıl iş gücüne dahil olmayan fertlerin ise yüzde 10,1’i iş gücüne katıldı.
