Geçtiğimiz Mart ayından bu yana uzaktan eğitim ile devam eden üniversitelerden dolayı, kentte binlerce öğrenci memleketlerine döndü. Toplamda 30 bini aşkın öğrencisi bulunan ve kentin ekonomisine ciddi katkı sunan öğrenciler olmayınca esnafların kaybı da arttı. Hem İranlılar’ın hem de öğrencilerin olmadığı Van’da işleri iyice durdu.
OKULLARIN KAPALI KALMASI VAN’DA EKONOMİYE BÜYÜK DARBE VURDU
Koronavirüs nedeniyle geçtiğimiz dönemden bu yana uzaktan eğitim ve farklı alternatifler ile yürütülen eğitim-öğretim faaliyetleri sadece öğrencileri, velileri değil esnafları da etkiledi. Milli Eğitime bağlı okullarda eğitim gören öğrencilerin okullara gitmemesi giyim, kırtasiye, okul servisleri gibi birçok bağlı sektörü etkilerken üniversitelerin kapalı olması ise kentteki neredeyse tüm esnafları etkiledi. Geçtiğimiz sezonu boş geçiren birçok sektör bu dönem için de üniversitelerin uzaktan eğitime devam etmesi kararı sonrası sıkıntılı bir sürece girerken son günlerde birçok kesimden okulların açılması çağrıları gelmeye başladı. Başta Milli Eğitime bağlı okullar olmak üzere üniversitelerin kapalı kalmasına önce Van TSO, sonra Saadet Partisi Van İl Başkanlığı gibi birçok kesimden ‘okullar açılmalı’ çağrısı geldi. Tartışmalar sürerken, kentteki isimler öğrencilerin yokluğunun etkinisin Şehrivan aracılığı ile değerlendirdi. 30 bin civarında üniversite öğrencisinin bir anda eksilmesinin etkisi büyük olurken, esnaflar büyük bir kriz ile karşı karşıya olduklarını söyledi. Kent temsilcileri ve esnafları, uzaktan eğitim kararının özellikle küçük esnafı mağdur ettiğini, kararın gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyor. Ortak talep ise, esnaf için acil destek paketi çıkarılması…
Türkiye genelinde Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) sistemine kayıtlı toplam 126 devlet üniversitesinin neredeyse tamamı uzaktan eğitim kararı aldıktan sonra Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ’de uzaktan eğitim kararı aldı. Bu kararın, üniversite kentlerinin ekonomileri, özellikle küçük esnaf üzerindeki olumsuz etkileri görülmeye başladı. Tedbirlere uyulmaması sonucu vakaların artması bu kararın alınmasını gerektirirken salgının ilk safhasında uğradığı ekonomik kayıplarını telafi etmek adına işini canlandırmaya çalışan esnaf, üniversitelerin kapanmasıyla birlikte tekrar bir çıkmaza girdi. Van yaklaşık 30 bin üniversite öğrencisi barındıran bir şehir. Bu potansiyeli görerek yatırımını yapan, ticaretinin büyük kısmını öğrenciler ile sağlayan öğrenci yurtları, apartlar, lokanta, kitapçı, kafe, market, kırtasiye, giyim ve benzeri sektörlerde faaliyet gösteren esnaflar il ekonomisine de ciddi ivme sağlayan büyük bir kitleyi oluşturmaktaydı. Kararla birlikte Şehrivan’a konuşan esnaflar, Van’da apartlar, kafeler ve özel öğrenci yurtları başta olmak üzere hizmet sektörünün tüm hazırlıklarını yeni eğitim ve öğretim dönemi başlayacakmış gibi yenilikler yapan iş sahipleri, iş yapamamakla birlikte, birçok nedenden dolayı dert yandı.
“MÜŞTERİ ÇOĞUNLUĞU ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDEN OLUŞUYOR”
Şehrivan’a konuşan Öteki kafe işletmecisi Sadık Doğrul, cümlelerini şöyle sürdürdü: “Ekonomik kriz dolar ve Euro’nun yükselmesiyle birlikte kriz pik noktaya ulaşmış durumda ve koronavirüs (Covid-19) tabi ki bu süreçte en çok kafe sektörünü etkiledi. Dükkân sahipleri kiralarından ödün vermezken işletme sahipleri bu yağda fazlasıyla kavruldular. Okey salonları, satranç ve tavlaların oynatılmaması büyük bir saçmalık, tabi insanlar çarşı merkezindeki kahvehanelerde dip dibe otururken okey salonlarının kapalı olması şüphe uyandırıyor. Yetkililer tamamen oyun salonlarını kapatma düşüncesinde mi acaba bilemiyoruz. Aslında derdimizi anlatacak birilerini bulamadık aslında okey salonların açılması için herhangi bir tarihte verilmedi, bütün kafe ve işletmeler bu sürecin kurbanı olacak sanırım. Öte yandan kafelerin müşteri çoğunluğu üniversite öğrencilerinden oluşuyordu. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi uzaktan eğitim kararı almasından sonra işlerimizde epey bir düşüş yaşandı. Sonuçta bizde bu kenttin ekonomisi için çabalayan esnaflarız ve bizim içinde destek paketleri çıkarılmazsa ileride batma noktasına geleceğimizi belirtmek isterim.”
ESNAF: TEK ÇARE KEPENK İNDİRMEK
Uzaktan eğitim kararının satışlarını çok kötü etkilediğini belirten Kitap Satıcısı Azat Gerçekli, “Genellikle okuma kitaplarını üniversite öğrencileri aldığı için bu karar sektörü olumsuz etkiledi diyebilirim. Öğretmenlerden tutun öğrenciye kadar uzaktan eğitim kararından dolayı bir okuma kitabı dahi satamıyoruz. Pandemiden dolayı zaten zorlu bir süreçten geçiyorduk şimdi de okulların kapalı kalması bizi çıkmaza sürüklüyor. Türkiye’nin ekonomik durumu pandemiden önce de pek iç açıcı değildi, şimdi ise gittikçe kötüye gidiyor. Bizim gibi küçük esnaflar en çok etkilenen kesimler oldu diyebilirim. Kitap sektörünün Türkiye ve Van’da bu kadar az rağbet alması gerçekten üzücü bir durum. Dediğim gibi müşterilerimiz sadece üniversite öğrencilerinden ve öğretmenlerden oluşuyordu, şimdi ise bizim yapmamız gereken tek şey kepenk indirmek, başka çaremiz yok.” İfadelerini kullandı.
“DESTEK YAPILMAZSA YOLUN SONU KARANLIK”
Murat Taşlı isimli giyimci, üniversite öğrencilerinin gelmemesi esnafı, kantinciyi ve farklı sektörleri zor duruma düşürdüğünün altını çizerek şunları anlattı: “Üniversiteler her kent için çok önemlidir, üniversitelerin kapanması farklı sektörleri etkiledi gibi iyim sektörünü de kötü etkiledi. Koronavirüs süreci boyunca zararına çalıştık, 7 aydır bu dükkân sadece kirasını çıkarmış durumda bazen onu bile kazanamıyor. Kapatıp gitsem ne iş yapacağım, memlekette iş mi var? En azından üniversite öğrencileri olduğu zaman bir kazancımız vardı. Şimdi ne Kapıköy var ne üniversite var ne iş ne de para var, kısaca denize düştük boğulmamak için çırpınıyoruz. Süreç herkes için zor ilerliyor, Kapıköy’ün kapanması esnafı nasıl zora soktuysa üniversitenin kapanması da esnafı batıracak gibi duruyor. Her defasında dile getirdiğimiz gibi destek yapılmazsa yolun sonu karanlık, artık günümüzü geçirme derdindeyiz birikim ve yatırımdan bahsetmek söz konusu bile değil.”
“ÜNİVERSİTELERİN KAPANMASI BÜYÜK BİR KRİZ YARATIYOR”
Esnaflardan Yunus İçnaz, “Pandemi salgının başlamasından bugüne kadar ki süreçte esnaf olarak ciddi anlamda olumsuz etkilendiğimizi belirtmek isterim. Zaten ekonomi kötü, geçinemeyecek duruma geldik, üstüne birde üniversiteler kapandı. Esnaflardan birçoğu üniversite öğrencileri tarafından geçimini sağlıyordu, üniversitelerin kapanması büyük bir kriz yaratıyor, bu şekilde devam ederse can çekişen esnafın dayanacak gücü kalmayacaktır. Hem pandemi salgını hem Kapıköy sınır kapısının açılmaması hem de üniversitelerin uzaktan eğitim olarak devam etmesi kent ekonomisini çok kötü bir şekilde sarstı. Her açıdan baya bir çöktük, akşamları dükkânları kapattığımız zaman eve gidebilmek için yol parası çıkaramayacak hale geldik. Bize sunulan cüzi miktardaki para desteği ise yaralarımıza ne yazık ki derman olamadı. İlk başlarda sokağa çıkma yasağı için devlet tarafından herkese dağıtılan para kimseye yetmedi, insanlar dükkânlarını açma zorunluluğu hissettiler. Çünkü kira derdi, çocuk derdi, fatura ve vb. maddi sıkıntılar insanları dışarıya çıkmaya zorladı, hal böyle olunca bulaş fazlalaştı. Bundan dolayı da getirisi olan yerler de hiç açılmadı.” Diye ekledi.
ÜNİVERSİTENİN AÇILMAMASI MADDİ KAYIBI İKİYE KATLADI
Maddi açıdan öğrencilerin kafe sektöründe önemli bir katkısı olduğunu dile getiren işletmeci Emir Yıldırım, şunları söyledi: “Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nin uzaktan eğitim kararı almasını beklemiyorduk, beklentimiz bu yönde değildi çünkü bulaş riskinin azaldığını ve bir iki aya kalmaz virüsün ortadan kalkacağını seziyorduk. Bundan dolayı öğrenciler için yeni projeler yaptık, iş yerimizi yeniledik, yatırımlar yaptık ama ne yazık ki okullar açılmadı, maddi zararımız ikiye katlandı. Koronavirüsün başlamasından beri ister istemez hepimiz zor zamanlar geçirdik. Maddi kayıplarının yanında kendimizle psikojik savaş içerisine de girdik. Beklentimiz bir an önce herkesin sağlığına kavuşması ve hayatın tekrar eskiye dönmesi yönünde.”
TİTİZ: EKONOMİ DE SAĞLIK KADAR ÖNEMLİ
Uzaktan eğitim kararının ekonomi bağlamında olumsuz fakat sağlık açısından olumlu etkilediğini kaydeden vatandaşlardan Müjde Titiz, şöyle devam etti: “Van yaklaşık 27- 28 bin öğrenciye ev sahipliği yapıyor. Bu da kent ekonomisi için büyük bir kazanç demek, büyük mağazalardan küçük esnaflara kadar herkes bu olumlu sonuçtan memnundu. Ancak bulaş riskinin kontrol altına alınmadığı bir süreçteyiz, bu süreçte üniversitelerin açılması sağlık için kötü sonuçlar doğurabilirdi. Tabi önce sağlık diyoruz fakat ekonomi de sağlık kadar önemli hele ki bu süreçte maddiyatınız yoksa ölüsünüz demektir. Yaklaşık 8 aydır iş yapamayan esnaflar için destek paketi çıkarılması gerekir. Ekonomisi olmayan bir kent göç vermeye başlayacaktır. Çözüm sınır kapısının ve üniversitenin açılması ise bunu da tedbirli bir şekilde yapmaları lazım diye düşünüyorum.”
VAN’IN TAMAMI İFLAS EŞİĞİNDE
Üniversitelilerin bütün esnaflar için önemli bir gelir kaynağı olduğunu aktaran Yılmaz Gülyeşil, “Üniversitelilerin kapanması esnafları zor durumda bıraktı. Sadece öğrencilerin gelmemesi değil, pandemi salgını nedeniyle sokağa çıkma yasağı, insanlardaki korku ve endişelerde alışveriş yapmamalarını etkiledi. Bundan dolayı da esnaflar kar elde edemedi. Bu süreç böyle devam ederken okulların açılmaması da bu işin cabası oldu, öğrenci yoksa öğretmen de olmuyor, hal böyle olunca piyasalar daha da kötü ilerliyor. İş hacmimiz yüzde 80 düştü. İşler böyle kötü ilerleyince eleman eksiltmeye gittik, elemanlarda bizim gibi mağdur, destek yapılmazsa ileri ki dönemlerde il olarak batacağız.” Şeklinde konuştu.
SP VAN İL BAŞKANI İLHAN’DAN ÖRGÜN EĞİTİME GEÇME ÇAĞRISI
Saadet Partisi Van İl Başkanı Özay İlhan, “Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, uzaktan eğitim kararı aldıktan sonra kentimize dışardan gelen öğrencilerin bir süreliğine gelmemesi bile farklı sektörleri zarara uğratabilir. Uzaktan eğitim başlı başına bir sorun ama toplumsal sağlığı koruma adına bir mecburiyet olarak karşımıza çıkıyor. Böyle bir eğitimin ilerde ne kadar sağlıklı olacağı tartışma konusuna dönüşebilir. Bu süreç böyle devam ederse ileride iyi hekimlerin, iyi öğretmenin, iyi sosyoloğun veya benzeri meslekler gruplarının daha iyi yetişmelerini engelleyecektir. Birde bu öğrencilerin kente ki ekonomiyi canlandırmaları da aşikâr. Yaklaşık 30 bin öğrenci normal şartlar altında esnaflar için kazanç sağlayabiliyordu. Pandemiden dolayı öğrenciler de gelemiyor, üniversitenin kapalı kalmasının yerine fakültelerde sınırlı sayıda öğrenciyle dönüşümlü bir şekilde eğitimin başlaması gerekiyor.”
“BUGÜNDEN İTİBAREN ADIMLAR ATILMALI”
“Üniversitelerin kapalı kalması kentteki herkesi etkileyebiliyor, misal kantinci, kuaför, servis araçları, emlakçı, özel yurtlar yani aklınıza gelebilecek her sektörü kötü anlamda zedeleyebiliyor. Bizim şu an en büyük sıkıntımız sağlığımız fakat biz ileri dönemlerdeki sağlığımızı ve geleceğimizi bu gidişle kaybedebiliriz. Eğitimin yüz yüze başlaması taraftarıyız, elbette ki insan sağlığı her şeyden önemlidir. Fakat insan sağlığının uzun vadede korunması adına bunların yapılması gerekir. Geleceğimizi yok etmemek adına bugünden itibaren adım atmak gerekiyor, esnafın ve kentin dayanacak gücü kalmadığı kanaatindeyim. Pandemi 6 ayda sürebilir 1 yılda sürebilir ya da daha uzun da sürebilir ama zaman kıymetlidir. Yetkililere ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi rektörüne çağrıda bulunuyorum, mutlaka kontrollü bir şekilde maske ve mesafe kurallarına uyarak örgün eğitimin yapılması gerektiğini düşünüyorum.” Dedi.
ŞEHRİVAN ÖZEL: ORHAN SAĞLAM / ÖMER AYKAÇ –